Skip links

Ngaihtuahmite Huang

(Culture, Society & Politics)

Greater Mizoram aiin Better Mizoram- Thlirna Tarmit Dangin – Sawmtei Chongthu

Tunhnai Mizoram Mizote titi luahtu pakhat chu Mizoram Chief Minister Pu Lalduhoma kar khat lai cham tura USA a zin thu kha a ni. Pu Duhoma hi US State pakhat Maryland-ah Mizo Society of America buatsaih “Mizo Day” ah khuallian niin thusawina hun a nei a. Chumi zawhah USA-a Chin mi khawsa inhlawmkhawm te’n Indiana State-a Town Hall Meeting an neih chu a hmanpui bawk a ni. A zinnaa a thusawi pahnihte hi Directorate of Information and Public Relations (DIPR) website-ah a kimchanga tarlan an ni a, Youtube lamah hmuh tur a awm bawk. Hetia State khat hruaitu lu ber tuipuiral zin hian ngaihven a hlawh a, a thusawi Social Media lama lo darh te pawhin sawichhawn leh tuihnih an hlawh hle. Kan CM kalchhuak ta Pu Zoramthanga iangin ‘Zohnahthlak Inpumkhatna’ ideology lam pu ber hian a tuipui hle niin a lang a. Kan tun dinhmun enin, raltlan sing tel fein min chim lai leh Manipur buainain kian lam a pan theihloh lai a lo ni nen, hnam issue ang zawnga heng thil an lo suihfin thin pawh hi an demawm hran loh e.

Amaherawhchu, ka’n ti teh ang, hnam thupawipang leh ram siksawi phutna (ethnic issues/demand for territorial reconfiguration) te hi Mizote kumkhaw tuipui tur leh kan cheng dek zar thil ni mah se, ram hruaitute hian kan huntawng mila tawkfang neia an kalpui thiam a tul niin a lang. Nikum State Assembly inthlan dawn khan National Media lamin min ngaihvenin eng campaign platform hmangin nge Pu Lalduhoma kaihhruai Zoram Peoples’ Movement (ZPM) khan sawrkar lai Mizo National Front (MNF) an beih ang tih kha hriatthiam an chak a. State puitling kan nih tirh ata MNF leh Congress hlir inepna tualzawla bu rawn chheh tum ve political party chu engang fakaua danglamna nei leh mipui hip thei nge tih kha hriat an chak zek zek a ni. “Kalphung Thar, Mipui Sawrkar” ah chuan Mipui (demo) an pawimawh ber tur a ni dawn lawm ni? ZPM thlang tlingtu chu Mizoram mipuite kan ni. Lunglei mipui phei chu ZPM boruak siam lian tu, mipuite thinlunga ZPM vote tura inrintawkna tuh hmasatu kan ni a tih theih ang.

Manipur nasa takin an buai a, Meitei leh Kuki te inchemharna leh thisen hial chhuak khawpa an inchotuahna kal zelah kan Zohnahthlak unau- Thadou, Paihte leh Hmar bakah hnam tenau zawk engemawzat intelkhawm “Kuki-Zo” tia hming invuah chawp te- an mangang em em a. Meitei/BJP sawrkar, lal loh hlau Biren Singh-a kaihhruai lakah beisei tur an nei chaurau hle a. Manipur tlangram leh phai ruam te chu inkalpawh theih loh leh indaidanna bang chhah takin a hual vel, Indopui 2-na hunlaia German leh British sipaite inhmelmak tluk zeta inhal leh suihfin rual loh an lo ni ta a. Chutiang karah chuan hmana thosi leh vaihmite kara MNF sipai rammute suangtuah ram, vawiin thlenga kan politician leh mithiam thenkhat te, zirlai leh NGO hruaitute thlengin an la sawi nin theihloh “Greater Mizoram” thawm te pawh a ri ring viau hman anih kha. Paihte leh Thadou te’n “Lamka” an tih, Mizo (Duhlian) tawng hmangte’n a ram a pharh zau nawm em vanga “Tuithaphai” an tih, Meitei hovin an ram anih zia nemngheh nana “Churachandpur” ti ngata an koh leh an sahauh luih tlat ram te pawh hi Aizawl atanga km 300 vel chauha hlaa awm, Mizo (Duhlian) tawng, culture leh zeizia engkimin a tuam hneh em em a nihna angin, Mizo/Zofate ram ve tho, “Greater Mizoram” anga han hisap mai kha thil awm lo pawh a ni lem lo. Kuki/Zo unaute pawhin tunhma lam zawnga an sawilan that duh lem loh ni mah se, an tun dinhmunah chuan an phut anga inrelbawlna hrang (Separate Administration) pek an nih loh chuan duhthlan tur dang an neih awmchhun tlemte zing ami niin an ngai ve a ni.

A takram chang tur erawh chuan chhan hrang hrang avangin thil theih niin a lang meuh lova. Sawi angin, suangtuahna leh duhthusam ram, Meitei ho Kuki/Zo unaute’n an tih paratna chikhat te pawh a ni mahna. Thlangah Kukiland, chhakah Mizoram, a chhak leh deuhah Chinland ti ang zawnga Social Media lama thu veivir pawl te pawh an awm a, Meitei ‘chalrang’ te ngeng pawh a chhun narawh e. A nihna takah chuan Rambuai hnu lamah khawih theih, hmuh theihin he “Greater Mizoram” (emaw “Zoram” tia ziakmi thenkhatin an lo chhui dawn thin) hi tihhlawhtlin ni ta lo mah se, thinlung lama unau nih inhriatna leh induhsaktawnna atangin, thinlung ramah zawk dinin a awm mek zel a ni. Chutihrualin kan chhun mu kan thangharh a, kan inthinharh loh zawngin Mizoramin chona hlui leh thar a hmachhawn zozai te hi kum 5 (term khat) sawrkar chhunga chinfel zawh rual anih loh piah lamah, chinfel alawi nei lovin he sawrkar pawh hi a kal liam palh mai ang tih erawh a hlauhawm hlein ka hria. Eng hi nge ngaihpawimawh hmasak tur? Eng chin nge Mizoram mipui mamawh kan phuhruk theih? tih chu an intehna a nih fo a ngai a ni. Kum 10 emaw 15 lai sawrkar tum tan phei chuan hei hi tih makmawh a ni.

Nitin eichawp zawnga inhlawh thin, mi inhnuai luaha khawsa, fate sikul fee tur pawh nei mumal hleithei lo te, a then lirthei khalha eizawng, chaw pawh ei mumal hman lo leh zan mu tuahna tur thlenin rem tha nei lova, mahni lirthei chhunga riak mai thin te, damlo natna khirh tuar, phaia kal ngai mah se Aizawl takngial panna tur sum puk tur pawh van em em si te, lo neia eizawng, kawla ni chhuak chhiara khua leh zuvain zah ngai hram se tih duhthu sam chunga fehkawng zawh thin te, thingtlang atanga khawpuia zirna tha beiseia inluah ve hram hram emaw chhungte in atanga kal thin te, tar leh chaklo, enkawltu tu leh fa nei lo khawilai veng tlabirh mawngpinga tal ve naw naw te, nu leh pa inthen vanga naupang leh tleirawl fahrah dinhmun luah mek chhungte ina khawsa lawr thin te, fahrah chawmna ina awm te, ruihhlo ngai Mizoram dung leh vanga thalai rawp ral mai tur chhanchhuah ngai em em te, khawtlang leh kohhranin mi pangngaia an ngaih, hlawh lak hleihtheih loh vanga dawr ba ngah em em, talbuai lo chauh te, sumdawng inhralh hleithei lo, Silchar kawng tlang loh vanga dawr bungrua lak tur alawi neilo, nilenga nil thak thak te, mahnia fa chawm nu emaw pa te, zirtirtu private sikula thawk, rim taka zirtir hna bei thin, health insurance takngial pawh neilo te, police constable atanga sawrkar office a MR-a thawk Peon, Clerk leh LDC, chhungkaw chawmtu thawkrim leh puitu neiloa mal tan, damloh palh hlau em em te engzatnge Mizoram district sawmpakhatah hian awm ang aw?  

Heng mite hian “Greater Mizoram” nge an vei anga “Better Mizoram” le? An tan hian Myanmar leh Manipur-a Chin leh Kuki te hamthatna leh hmakhua nge pawimawh hmasa anga an Mizoram hmakhua ve tur? Raltlan te hi retheiin harsa hle mah se ngaihsaktu pawl leh agency tam tak nei an ni a. An ram buaina dinhmunin ziaawm lam a pan phei chuan haw leh mai tur an ni. Mizoram mi harsa, rethei leh chhumchhia te erawh kumkhuaa cham hlen tur leh anni kan enkawla kan buaipui dan hi kan ram hmakhua innghahna a nihna chen a awm. Tin, raltlan issue hi mi tam takin Zohnahthlak issue nen kan ngaihfin thin a. An pahnih hian kan sawipawlh (conflate) nasa angreng hle tih kan Social Media titi atangin a hriat theih. Manipur leh Myanmar hi buai miah lovin raltlan hi awm miah lo mah se hnam issue hi chuti maiin a bo dawn lova. Anihna takah chuan ram a ralmuan lai, Suu Kyi kaihhruai National League for Democracy (NLD) in mipui sawrkarna an siam zuai lai khan chhaklam unaute nen pawh inpawhna tha tak neiin kan inlaichinna a that phah hman hle anih kha. Buaina leh harsatna hian inunauna a taka finfiahin a tilang chiang mai zawk a ni. Kan state politics ah pawh kan unaute buaina hi a lailum lai luahtirin min thlan lal chhan hre lovin a ngaihpawimawh tur zawk kan ngaihthah lek lek fo mai.

Kan huntawng mek thlir hian “Better Mizoram” kan duh chhan a chiang reng mai. Kum 1987 state puitlinga hlankai kan nih atangin kum 37 lai a lo ni ta a. Kan society than chhoh dan leh mipui mimir nunphungin hma a sawn dan chu sawi tur tam tak a awm ang a. Mahse vawiin thlenga kan buaina leh harsatna, state dang nena kan inkalpawhna kawng a chhiat leh hnawhpin anih apianga oil man sang nghal far mai te, a hrinchhuah mihring phur lirthei chuan man sang ve nghal em em te, tui leh eng kan mamawh ang phuhruk kan la ni hleithei lo leh veng thenkhat phei chu fur ruahtui tlak zat kan thim ziah zozai te, fur hunchhunga khaw kar kawng leh khawchhung kawng khuar leh chhe em em te, rethei te dinhmun chawikan kawnga kan hnufual em em leh eirukna laka kan sawrkar department hrang hrang te an la fihlim tawkloh zia te, kan zirna in sangah te vua leh vang induhsakna (nepotism, favouritism) la nasa em em, ngaia kan neih mek te hi vawchhiaa thiat fai vek tur chuan Mizoram tha zawk kan mamawh zia a lang chiang hle. Kalphung dik leh huaisen, hnungtawlh lo sawrkar kan mamawh a; chumi tur chuan mipui lam pawh nasa taka kan rilru puthmang kan siamthata kan lo inbuatsaih ve a tul ngei ang. Mizoram hi kan siamthat hmasak lohva, thawkaphita Zohnahthlak emaw khawvel huap Zofa ang zawnga kan vei kur dup ringawt anih chuan kan kawtkaia buaina, lungawilohna inmung, chibil rilru thang lian zel leh sawrkar laka beidawnna hian hlet tha lo lehzual a chhuah zel a rinawm. Heng thilte hi hruaitu dinhmun sang chelh chin chuan an vei tel tur chu a ni a; sawi tawh angin kan unaute min phutna leh beiseina pawh a sang tih kan hria e. Mahse kan tihluatah kan virpilh palh ang tih a hlauhawm a; tin, thlirna tarmit hran vuaha kan chhehvel, kan nitin nun leh khawsak min nghawng thei thilte fiah zawka kan hmuh hi a tul tawh takzet a, a nawrin min nawr a ni. Min thlang tlingtu Mizoram mipui thinlunga tlak nat hmasak hi kan hruaitute pawhin thupui ber sela, electioncampaign lai chauha kiltin kiltang hrut lovin, sawrkarna chan hnuah pawh Mizoram tha zawk siam tura thawhpui tur hmuntinah zawng chhuak zel sela a va tha dawn em!

This website uses cookies to improve your web experience.
Home
Account
Back